गुल्मी कारागारमा उद्योगबाट ८ करोडको कारोबार

  खै तिम्रो एक पालिका एक उद्योग ग्राम स्थानीय सरकार ?
प्रेम सुनार
गुल्मी, साउन १३ । एक पालिका एक उद्योग ग्राम यस्तो सरकारी नारा गुल्मी जिल्लाको हकमा नारा मै सिमिति छ । तर, गुल्मी जिल्लाका कैदी बन्दीहरुले भने आफ्नै बलबुताबाट स्थानीय सरकारलाई उद्योग कसरी सञ्चालन गर्नु पर्छ ? भन्ने पाठ सिकाउँदै जेल भित्रै जिल्ला कै उत्कृष्ट उद्योग ग्राम संचालनमा ल्याएका छन ।

जहाँ बार्षिक ८ करोड बढिको कारोबार हुने गरेको छ । अन्य उद्योग सहित त्यस भित्र सञ्चालनमा आएको फर्निचर यहाँका बहिरि स्वतन्त्र ब्यक्तिहरुले सञ्चालनमा ल्याएका फर्निचरमा उत्पादन हुन नसकिने फर्निचरहरु उत्पादन हुने गरेका छन । बिशेषतः भक्तपुरे प्यागोडा शैलीको काष्ठ कलला त्यस कारागार भित्र बन्ने भएकाले यहाँको स्थानीय सरकारले निर्माण गर्ने मठमन्दिर, प्यागोडा शैलीका भवनहरुका झ्याल ढोका त्यसै कारागार भित्र निर्मणको जिम्मा दिईदै आएका छन ।

परिवन्धमा परी जेलमा परियो , जिन्दीकी बर्बाद पारियो भन्ने पहिला पहिला विभिन्न अभियोगमा जेल जानेहरुले भन्ने गर्दथे । जेललाई सरकारी भाषामा कारागार भनिन्छ । अहिले कारागारको सटटा सुधार गृह भन्न थालिएको छ । सायद सबै तिर कारागार सुधारगृह बनेको छैन होला तर गुल्मी जिल्ला कारागार ब्यबहारमै सुधारगृह बनेको त्यस भित्रको उद्योग धन्धा र त्यहाँका बन्दीहरुको अनुशासनले देखाउँछ ।

त्यहाँ भित्र पुगेर अवलोकन गर्दा कैदी बन्दिहरु कसैलाई पनि फाल्तु कुरा गरेर बस्ने फुर्सद थिएन । सबै काममा ब्यस्त थिए । कारागार बाहिरका स्वतन्त्र मानिसहरु मध्ये कैयौं मानिस आफु बेरोजगार रहेको भन्दै कामको खोजीमा हिडेको सुनिन्छ ।

तर काँडेतार भित्रको साँघुरो ठाउँका ती कैदी बन्दीहरुलाई भने कामै काम देखियो । त्यहाँ कुनै एउटा मात्रै उत्पादन छैन , बहु उत्पादन छ । बार्षिक कारोबारको तथ्या क हेर्ने सुन्ने हो भने गुल्मी जिल्लाकै उत्कृष्ट औद्योगिक ग्रामका रुपमा बिकास भएको छ । काष्ठ कला , त्यसको माग र कारोबार हेर्ने हो भने गुल्मी जिल्लामा त्यति ठुलो फर्निचर उद्योग कतै देखिदैन ।

त्यस कारागार भित्र जिल्ला भित्र बाहिर कुनै फर्निचरमा बन्न नसक्ने काष्ठ कला र विभिन्न हस्ताकला उत्पादन भईरहेका छन । कुनै पनि उत्पादनलाई बजारको कमी छैन । जिल्ला देखि बाहिर सम्म माग थेग्न बन्दी कैदी श्रमिकहरुलाई मुस्कील परिरहेको छ ।
बाहिरका फर्निचर समेत काष्ठकलाको अर्डर दिन पुग्छन
त्यस कारागारका चौकीदार हरि थापाका अनुसार रुरुक्षेत्र गाउँपालिकाले निर्माण गर्न लागेको प्यागोडा शैलीको मन्दिर , त्यस्तै रेसुङ्गा नगरपालिकाले वडा नम्वर ३ को भाडागाउँमा बनाएको त्यस्तै मन्दिर , यसैपालिका तम्घासको शिद्धबाबा बिद्यालय भवन , धुर्कोट गाउँपालिकाले वडा नम्वर ५ वस्तुमा बनाउने लागेको प्यागोडा शैलीको शैक्षिक संग्राहलय भवन, धार्मिक र पर्यटकिय क्षेत्र अजुर्न लेकको कलात्मक भवन त्यसै कारागारको फर्निचरमा निर्माणको जिम्मा दिईएको छ । पोखरा सहित विभिन्न जिल्ला र स्थानीय सरकारले निर्मार्ण गर्ने संरचनाको माग थेग्न गाह्रो भएको कारागार प्रमुख रेश्मीराज पन्थी बताउँछन । उनका अनुसार मासिक ८० लाख बढिको कारोबार हुने गरेको छ । बार्षिक ८ करोड बढिको कारोबार हुने गरेको छ ।
एउटै ढोकाका मुल्य १४ लाख
त्यस भित्र बन्ने प्यागोडा शैलीको कलात्मक भक्तपुरे ढोकाको मुल्य १४ लाख पर्ने गरेको छ र गत एक बर्षमा त्यस्ता ढोका २७ वटा विक्री भएको चौकीदार थापा बताउँछन ।
११६ जना कैदी बन्दी रहेका छन । दुई जना नावालक र दुई जना अपाङ्गा बाहेक अन्य सबैले राजगार पाएका छन । अर्धदक्ष कामदार मध्ये न्युनत मासिक आठ हजार देखि २२ देखि ३२ हजार सम्म तलव खाने दक्ष सिकर्मीहरु त्यस भित्र रहेका छन । सदरमुकाम तम्घासका फर्निचरहरुले भक्तपुरे काष्ठकला निर्मार्णको जिम्मा दिन कारागारको फर्निचर मै आउने गरेका छन । गुल्मी जिल्लाको फर्निचर सहितको उत्कृष्ट उद्योग ग्राम े कारागार भित्रै रहेको कारगार प्रमुख पन्थीको दावी छ ।

फर्निचरका अलवा मुढा सहित बासका अनेकन हस्तकला , अन्य विभिन्न वस्तुका आकर्षक उपभोग्य र सजावटका सामग्रीहरु उत्पादन हुने गरेका छन । महिलाहरुका पर्स , झोला , ढाका उद्योग र सिलाई कटिङ्ग पनि त्यही हुने गरेको छ । त्यस भित्रको उत्पादन नियाल्दा त्यसलाई कारागार होईन कारखाना हो भन्ने महसुस हुन्छ । त्यस कारागारले उद्योग ग्रामको रुप लिएको दुई बर्ष भयो । उद्योगकोलाई बृहद्ध बनाउन र कारगार भित्रको भौतिक पुर्वधार सुधार्न चौकीदार थापाको पनि महत्वपुर्ण भुमिका रहँदै आएको कारागार प्रमुख पन्थीको भनाई छ । थापा अन्य जिल्लाको कारागारबाट आएको दुई बर्ष भयो ।

कारागार प्रमुख पन्थीका अनुसार केन्द्रिय कारागार पछि ईलाम जिल्ला कारागार र गुल्मी जिल्ला कारगार उद्योग ग्रामका रुपमा देश कै नमुना कारागारमा पर्ने गरेका छन ।
५७ बर्ष पछि कारागार सुधार
गुल्मी जिल्ला कारागारलाई सुधार गृहका रुपमा विकास गर्न २०७९ सालमा प्रमुख जिल्ला अधिकारीको जिम्मेवारी सम्हाल्न आएका सागरमणि पाठकले सुरु गरेको र अहिलेको प्रमुख जिल्ला अधिकारी कृष्णप्रसाद शर्माले कारागार सुधार देखि उद्योग ग्रामको विकासका लागि महत्वपुर्ण भुमिका खेलीको कारागार प्रमुख पन्थीको भनाई ।

गुल्मी जिल्ला कारागारको क्षमता २५ जनाको हो तर कैदी बन्दीको संख्या अहिले ११६ जनाको छ । सुत्ने ठाउँ नहुँदा बन्दीहरुले निकै कष्ट भोगेका थिए । अघिल्लो बर्ष हामी त्यहाँ पुग्दा चिसो भुँईमा पातलो पिफम ओछाएर सुतेका हुन्थे । २०२४ सालमा टिनले छाएको कच्ची भवन अहिले ५७ बर्ष पुरानो भयो । जस्तापाता जिर्ण भई पानी आउँदा चुहेर बेहला हुन्थ्यो । अहिले ति जस्तापाता फोलर ढलान गरिएको छ । विस्तरा पढाउनका लागि पलङ्गका तला थपियो । बिस्तरा सुविधा सम्पन्न बनाईएको छ ।

शैचालय , वाथरुप , भुँईमा कार्पेट ,कोठै पिच्छे टेलिभिजन , तातो चिसो पानीको ब्यवस्था र फिल्टर राखिएको छ । स्टोर भान्छा काठाको सजवट देखि हरेक प्रकारको सुविधा पनि सदरमुकामका मझौला खालकाा होटलमा भन्दा बढि उपलब्ध छ । कारागारको प्रवेशद्धार भित्र पसे पछि कोही बुढा बुन्न , कोही काठको काम गर्न , महिला बन्दीहरु सिलाई कटाई र ढाका बुन्नमा ब्यस्ता थिए ।

पछिल्लो दुई बर्ष मै कारागार भित्र उद्योगको बिकास र भौतिक पुर्वधार सुधारमा प्रमुख जिल्ला अधिकारी कृष्णप्रसाद शर्माले महत्वपुर्ण भुमिका खेलेको कारागार प्रमुख पन्थीले बताए । प्रजिअ शर्मा भन्छन कारागार साँघुरो छानो जिर्ण भए पछि बन्दीहरुलाई सुत्ने ठाउँ बिद्यार्थीहरुको होस्टेलहरुमा बिस्तरा माथी विस्तराको ब्यवस्था मिलाईएको , छतढलान गरी महिला बन्दीहरुलाई सुत्ने कोठा फराकिलो पारिएको र सबैलाई छतमा कपडा सुकाउने सुविधा पनि उपलब्ध गराईएको बताए । उनले त्यहाँको उद्योगलाई बढाउने अझ केहि गरिने सुनाए ।