बगेर जाने विकासः खर्च रकम भन्दा बढी विनास

गुल्मी: स्थानीय तहले खर्च गरेर निर्माण गरेको मात्रै करिब १ करोडकोे सडक पहिरोले बगाएर क्षति पुराएको मालिका गाउँपालिकाका उपाध्यक्ष उपेन्द्र अर्याल बताउँछन। ‘स्टक्चर बाहेक हिउँदमा सोहोरेका खनेका बाटोहरु केहीपनि रहेनन्’, उनले भने, ‘सबै ग्राभेल गरेका बाटोहरु ठाडो ठाउँमा एकठाउँ पनि नराखिकन सबै बगेर क्षति भएको छ।’

उता मदाने गाउँपालिकाको पूर्कोटदह–मलायागिरी, सोइरे–ओख्ले, सोइरे–अग्लुङ्ग, सालझण्डी–ढोरपाटन, खाम्सेपानी पहुँचमार्ग लगायतका सडकहरु भत्किएर बिजोग अवस्थामा रहेको पालिका अध्यक्ष महेन्द्र कुँवर बताउँछन् । ‘हाम्रो स्थानीय सडकहरु त आफैले मर्मत गर्ने चलाउने गरेका छौं, तर संघ र प्रदेशको बजेटबाट ठेक्का लगाएर ठेकेदारबाट काम भएको बाटो अर्कोले बनाउन पनि नमिल्ने, गाडीवालाले आफै बनाएर जेनतेन चलाएका छन्’, उनी भन्छन् ।

यसपाली अविरल वर्षा र पहिरोका कारण जिल्लाका १२ वटै स्थानीय तहमा पालिकाको लगानीका मात्रै १÷१ करोड हाराहारीमा क्षती भएकोे पालिकाहरु बताउँछन् । ति सडकमा यातायात सञ्चालन गर्ने अवस्थामा ल्याउन हरेक पालिकामा १ करोडको हाराहारीमै खर्च लाग्ने उनीहरुको भनाई छ ।

रेसुङ्गा नगरपालिकाका प्रवक्ता रामजी पन्थीले प्राय सबै वडाका भित्री सडकहरुमा पहिरो गएको तर यकिन क्षतीको विवरण आईनसकेको बताए । चन्द्रकोट गाउँपालिकामा पालिका केन्द्रबाट वडा नं. १ दिब्रुङ्ग र मुसिकोट नगरपालिका ५ आँपचौर आवतजावत गर्ने सडक बन्द छ । तुराङ्गको झुर्म स्थित बालबालिका आधारभूत विद्यालय क्षतीमा क्षती हुँदा व्यक्तिको घरबाट पठनपाठन भैरहेको पालिका अध्यक्ष युवराज खत्रीले बताए । ‘हाम्रोमा वडा नं. १ बाहेक अरु वडासम्म पुग्ने सडक सुचारु छन तर वडाको एक वस्तीबाट अर्को बस्तमा पुग्ने सडकमा क्षती छ’, उनले भने, ‘करिब १ करोड रेञ्जमा सबै सडकहरु सुचारु हुने देखिन्छ ।’

इश्मा गाउँपालिकाको सिरार, डाँडेपोखरी, मैदान, मल्दी, सिदुंगा, चक्रपथ, चोरकाटे, रामकोट लागयतका दर्जनौ स्थानमा सडक पहिरोले अबरुद्ध भएको अध्यक्ष भगतसिंह खड्का बताउँछन् । स्थानीय सरकारको लगानीको मात्र करिब १ करोड भन्दा धेरै खर्च भएको र पालिका भित्रका अन्य सडकको हिसाव गर्दा करोडौंको क्षती भएको उनको भनाई छ । इश्माकै रातचौर–रातडाँडामा खण्डमा पहिरो रोक्नका लागि गत पुसमा ठेक्का प्रकृयाबाट निर्माण भएको करिब ३० लाखको तारजाली र मेसिनरी वाल भत्केर यातायात सञ्चालनमा समेत बाधा पुगेको छ ।

यसबाहेक संघ र प्रदेशको बजेटबाट निर्माण भएका ठूला सडकमा भएको क्षती झन् धेरै छ । मदन भण्डारी राजमार्गको रिडी तम्घास खण्डमा पहिरोको कारण ठाउँ ठाउँमा सडक अवरुद्ध हुने र खुलाउने क्रम निरन्तर छ । यसवर्ष सडक चौडा पार्ने काम चलिरहेको कारण उक्त सडकको दर्जनौं स्थानमा सडकको तल र माथीबाट पहिरो खस्ने र मर्मत गर्ने क्रम निरन्तर छ।

कालिगण्डकी करिडोरको दर्जनौं स्थानमा पहिरो जाँदा करोडौंको क्षती भएको कालिगण्डकी गाउँपालिका अध्यक्ष बेद थापामगरले बताए । ‘कनौटा, फुल्को, बरल्वा, गरगरेमा माथिबाट पहिरो जाँदा सडक अबरुद्ध छ’,उनले भने । माथीबाट पहिरो खसिरहने र ठूला ढुंगाहरु खसिरहने भएकोले वर्षा नरोकिएसम्म करिडोर सञ्चालन गर्न सकिन अवस्था नभएको प्रमुख जिल्ला अधिकारी कृष्णप्रसाद शर्मा बताउँछन् । मालिका गाउँपालिकाको केन्द्र जोड्ने सिलादी घमिर अर्खाबाङ्ग र अमरपुर अर्जे अर्खाबाङ्ग सडकको ग्राभेल पनि ठाउँ ठाउँमा बगाएर मुस्किलले गाडी चल्ने अवस्थामा छन् ।

संघीय सरकारको १ करोड बजेट खर्चेर यसै वर्ष निर्माण गरेको सत्यवती ३ को ईनारदेखि किल्दीपसम्मको अढाइ किलोमिटर मोटरबाटोमा एकवर्षपनि टिकेन । ठेकेदारले मोटरबाटोमै थुपारेको माटो नहटाइदिएपछि त्यही माटो बगेर गाउँलाई समेत पहिरोको जोखिम बनायो । तीन घर विस्थापित भए । उक्त सडक पुनर्निमार्णका लागि झण्डै १ करोड खर्च लाग्ने गाउँपालिका अध्यक्ष टिकाराम पाण्डे बताउँछन्।

प्रदेश सरकारको ६० लाख बजेटबाट निर्माण गरिएको मुसिकोट गाउँपालिका स्थित भञ्ज्याङ्ग-जलुके-भराह-कालिमाटी-चुदरीगाउँ-अमराई-देउराली-पौदी अमराई मोटरबाटो अहिले पूर्ण रुपमा बन्द छ। २०६५ सालदेखि निर्माण शुरु भएको करिब ५ मोटरबाटो निर्माण र मर्मतको नाममा भएको वार्षिक करोडौं खर्चको लेखाजोखा नै छैन तर मोटरबाटोमा अहिले गाडी चल्दैन । मुसिकोट नगरपालिकाको वडा नं. २ र ९ को वडाकार्यालयमा जाने सडक पूर्ण रुपमा बन्द छन् । अन्य वडाहरुमा वडासम्म पुग्ने सडक जेनतेन सञ्चालनमा रहेपनि एक गाउँबाट अर्को बस्तीमा जाने भित्री सडकहरु पहिरोले बगाउँदा करिब १ करोड हाराहारीको क्षती भएको प्रवक्ता हरिहर सापकोटा बताउँछन्।

आवस्यकताका आधारमा भन्दा पनि पहुँचका आधारमा सडक निर्माण गर्न बजेट छुट्याउने, वातावरणीय प्रभाव अध्ययन तथा मूल्यांकन नगरी सडक खन्ने, सडकको ग्रेड नमिलाउने, सडक खन्ने तर नाली नबनाउने लगायतका कमजोरीका कारण वर्षेनी ठूलो क्षती हुने गरेको छ । कतिपय जनप्रतिनिधीहरु यो कुरा स्विकार्छन पनि । ‘ग्रेड मिलाएर खन्ने, नाली खन्ने लगायतका काम गरेर हामीपनि सुध्रिन जरुरी रहेको मैले देखेको छु’, मालिका गाउँपालिका उपाध्यक्ष अर्याल भन्छन्, ‘हाम्रो आर्थिक अवस्था, नेपालसँग त्यस्तो प्रविधि पनि नभएकोले हाम्रा संरचनाहरु कहिले बाढी, पहिरो आउने गरेर क्षती भएको छ ।’ सरकारी नीति, आर्थिक अवस्था आदिका कारण पनि विकास पहिरोसँगै बगेको उनको भनाई छ ।

तर कतिपय जनप्रतिनिधी भने आफ्नो भन्दा पनि संघ र प्रदेश सरकारको कमजोरीका कारण धेरै क्षती हुन गएको बताउँछन् । विशेष गरी सडक आवस्यकता भन्दा धेरै फराकिलो बनाउँदासंघ र प्रदेशको बजेटबाट निर्माण हुने सडकमा धेरै क्षती पुगको छ । ईश्मा गाउँपालिकाको छल्दीटारी ठाडढुंगा–नयाँपोखरा सडक १३ मिटरको मापदण्ड राखेर निर्माण हुँदा ठूलो क्षती भएको इश्मा गाउँपालिका अध्यक्ष खड्का बताउँछन् । ‘मैले पटक पटक सडक डिभिजन कार्यालय पाल्पासँग यति फराकिलो सडकको आवस्यकता छैन, यसले कैयौं बस्तीहरु जोखिममा पर्छन भनेर जानकारी गराएँ, विपतको वैठकमा पनि पटक पटक कुरा राखेँ, माननीय गोकर्ण विष्टसँग पनि कुरा गरेँ’, उनले भने ‘१३ मिटर बाटो ९ मिटरमा घटाइयो तर पनि मोडहरुमा १३ मिटर नै कायम राख्दा ४६ घरधुरी उच्च जोखिममा छन् ।’

धुर्कोट गाउँपालिका अध्यक्ष भुपाल पोखरेलको तर्क पनि उस्तै छ । ‘संघीय र प्रदेश सडक आयोजनाहरुले बनाउने सडकहरु ७ मिटर मापदण्ड हुँदा पहिरो जाने र करोडौं क्षती हुने अवस्था छ’, उनले भने, ‘संघ र प्रदेशले सडकको मापदण्ड बनाउँदा स्थानीय तहसँग समन्वय नगर्ने हो भने यसले अझ धेरै विकराल अवस्था ल्याउँछ ।’

जथाभावी सडक निर्माणले विकासमै राज्यको करोडौं क्षती त पुगेको छ नै, त्यसको असरले अन्य क्षेत्रमा भएको क्षतीको हिसाव झन धेरै छ । मदानेमा वडा नं. २ ओडार ३ सय मुरी धानफल्ने खेतमा लाग्ने कुरोको बाँध, ३ र ६ मा पर्ने उल्वाङ्ग फाँटमा जाने फाँटको कुलो र मदाने २ सिरामा सालझण्डी ढोरपाटन बाटोको लेदोले ८०÷९० मुरी धान फल्ने खेतको कुलो पुरेर किसानलाई ठूलो समस्या उत्पन्न गरेको मदाने गाउँपालिका अध्यक्ष महेन्द्रबहादुर कुँवर बताउँछन् । ‘जेठको अन्तिममा खेत रोपाई हुन्थ्यो, अहिले असारमा आकासे पानीले, ठाडा खोल्साको पानीले रोपिएको छ, अब कस्तो हुन्छ’, उनले भने, ‘विपद्को मिटिङ्गमा पनि २÷३ पटक कुरा राखियो सुनुवाई भएन । कतिपय खेत बाँझै छ ।’

इश्मा गाउँपालिकामा एउटै सडकका कारण ४६ घर जोखिममा रहेको पालिका अध्यक्ष खड्का बताउँछन् । मदन भण्डारी राजमार्गका कारण रुरुक्षेत्र गाउँपालिकामा दर्जनौ दलित बस्ती जोखिममा छन् । ४ घर परिवार विस्तापित भएको कारण विद्यालयमा राखिएको पालिाका अध्यक्ष ज्ञवालीको भनाई छ । सत्यवतीमा ३ परिवार विस्थापित भएको कारण विद्यालयमा राखिएको छ । धुर्कोट ५ मा १ परिवार विस्थापित छन् ।

चन्द्रकोटको तुराङ्ग स्थित झुर्म आधारभूत विद्यालय क्षतीभएपति व्यक्तिको घरमा राखर पठनपाठन सञ्चालन गरिएको छ ।

यसबाहेक स्थानीय जनताको खेतबारी, खरबारी, सिँचाई, कुलो, खानेपानी लागयतमा बेहिसाव क्षेती भएको छ । लघु जलविद्युत, सडक, स्थानीयको घर लगायतकोे हिसाब गर्दा एउटै पालिकामा ४५ करोडको क्षती भएको मुसिकोट नगरपालिकाका मेयर जीवन खरेको आंकलन छ।

जिल्ला प्रशासन कार्यालयका हिउँदा डढेलोले ७३ घरमा त्यस यताको बर्षायाममा ३४ घर बगेर परिवाजन विस्थापित भएको प्रमुख जिल्ला अधिकारी कृष्णप्रसाद शर्मा बताउँछन।