गाउँमै बसेर गाउँकै सेवा गर्ने धन बहादुरको रहर

मुर्थुम गाउँ, समुद्रीसतहदेखि करिव एकहजार पाँचसय मीटर उचाइँमा छ । यो गाउँ,पाल्पा जिल्लाको सदरमुकाम तानसेनदेखि दक्षिण–पश्चिममा पर्ने तिनाउ गाउँपालिकाको वडा नं. १,साविकको कचल गाविसमा पर्छ । सानो चिटिक्क भूगोलमा सजिएको उक्त गाउँमा तीन दर्जन घरहरु छन् । मुनबहादुर बिकको घरपरिवार बाहेक सबै मगर जातिको बसोबास छ ।

घर्तिमगर,रास्कोटी मगर,बगाले मगर,सुनारी मगरहरुको बसोबास रहेको सो गाउँका मानिसहरु फागुन,चैत लागेपछि सल्यान,रुकुम,अछाम लगायतका जिल्लाहरुमा खोटो संकलनका लागि मजदूरी गर्न पुग्छन् । दसैं छेका उनीहरु पर्वहरु मनाउन गाउँघरमा आइपुग्छन् । घर फर्किदा न्यूनतम ७० हजारदेखि तीन लाख पचास हजारसम्म कमाइ गरेर ल्याउँदा रहेछन् ।

उमेर पुगेका र जाँगरिला भए त एउटै घरबाट दुई,तीन जना ब्यक्ति समेत खोटो संकलनका लागि उतै पुग्ने रहेछन् । गाउँमा २०७४ सालमा आफ्नै मिहिनेत र थोरै लगानीबाट कच्ची बाटो पुराइएको रहेछ । फागुनदेखि गाउँको धारामा नुहाउन र लुगा धुन प्रतिबन्ध रहेछ । टाढाको मुहानबाट पाइपमा ल्याइएको पानीले हिउँदमा पिउन त पुग्छ तर सिंचाइ गर्न सकस भएको गाउँका अगुवा किसान धनबहादुर घर्तिमगर बताए ।

उमेरले ४० पुगे धनबहादुर घर्तिमगर । आफू १० वर्षको हुँदा ओखलढुंगामा रहेको ज्ञानोदय माविमा उनले कक्षा एक पढ्न थालेका रहेछन् । २०५८ सालमा जिल्लास्तरीय परीक्षाको नतीजा नआउँदै मंसीर महिनामा भागी बिहे गरे । छोरा जन्मिएपछि उनी २०६० सालतिर भारतको मद्रासतिर कामको खोजीमा हुँकिए । करिव एक वर्ष उतैतिर सुरक्षा गार्डको काम गरेर नेपाल फर्किए । घर,परिवार र समाजको मायाले उनलाई गाउँमै तान्यो । २०६१ सालतिर उनी खोटोको काम गर्न अछाम पुगेर ६ महिनाजति उतै बिताएर आएपछि अन्त कतै गएका छैनन्।

धन कमाउन धनबहादुर गाउँमै अनेक उपाय अपनाइरहेका छन् । पुख्र्यौली सम्पत्तिका नाममा उनीसँग ६ रोपनी धान फल्ने खेत छ । त्यो पनि प्रकोपका कारण केही भाग छियाछिया परेका छन् । बाँकी केही भागमा धान खेती बाहेक अरु गर्दैनन् । ७ रोपनी बारीमा तरकारी खेती थालेको दुई वर्ष भयो ।

बोडी,सेमी,करेला,खुर्सानी,टमाटर,काँक्रा,धिरौला लगायतका खेतीले उनलाई थोरै धेरै आम्दानी दिएको छ । उनले गएको सिजनमा टमाटरबाट ३०,३५ हजार रुपैयाँ आम्दानी गरेका थिए । यसपालि त बोडी र सेमीले खासै भाउ नपाएको उनको गुनासो छ । बारीका पाटाहरुमा गोन्द्रे केरा र विकासे मालभोग केरा समेत लगाएका छन् । गोन्द्रे केरा धार्नीको ८० रुपैयाँ र मालभोग काँचो नै कोसाको तीन रुपैयाँमा गाउँबाटै बिक्री हुँदोरहेछ ।

थप आम्दानीका लागि भैसीं पालेका छन् । बजार टाढा पर्ने भएको हुँदा दूध बेच्न सक्दैनन् । त्यसैले उनले घ्यू बेच्दा रहेछन् । घर खर्चका लागि बेसार,अदुवा लगाएका रहेछन् । उनको घरमा विकासे र पुरानो काठेघार गरी ६ वटा घारहरु रहेछन् । वर्षमा एउटा घारबाट बेसीमा १३ मानासम्म मह संकलन गर्न सकिने उनले बताए । मानाको एक हजार तीन सय रुपैयाँमा मह बेचेर केही धन आर्जेका छन् ।

वर्षमा तीन पटकसम्म घरबाट मौरीको मह काढ्न सकिने रहेछ । मंसीर,चैत्र र साउनमा गरी । साउनमा मकैंको चउर (धानजस्तै पसाउँदा ) निस्किदा मौरीले राम्रो आहार पाउने भएकोले अरु बेलाको तुलनामा साउनको मह गुणस्तरीय हुने धनबहादुरले सुनाए । उनका अनुसार मंसीरमा तोरी र चिउरी फूल्ने बेलाको मह पनि स्वादिष्ट हुन्छ ।

धनबहादुरले आफ्नै खर्चमा दुईवटा प्लाष्टिक टनेल बनाएका रहेछन् । प्लाष्टिकको पाइपबाट पानी जोडेको छन् । जानी नजानी मौसमी तथा बेमौसमी तरकारी खेती गरेका छन् । उनले कृषिसम्बन्धी तालिम र प्राविधिक सहयोग खासै पाएका छैनन् । आफ्नो वर्कतले जानेका कृषिकर्मले नै उनी अघि बढिरहेका छन् । त्यसैमा पनि उनको तरकारी खेतीलाई मृग( चौडा),दुम्सी लगायतका वन्यजन्तुले हानी पुराउँदा रहेछन् ।

धनबहादुरले स्थानीय सहकारी र स्थानीय सरकारसँग कृषिसम्बन्धी ज्ञान,सीप र वृहतरुपमा कृषि कर्म गर्न आर्थिक सहयोगको अपेक्षा समेत गरेका छन् । थप बजारीकरणका निम्ति समेत अपील गरेका छन् । आम्दानीमुखी फलफूल बारीमा लगाएर मनग्य धन कमाउने आशा पालेका धनबहादुर घर्तिमगरको जाँगरलाई सम्बन्धित निकायले ध्यान दिन सकेमा जाती हुने देखिन्छ ।

आम्दानीले घरका बाबा,आमा,श्रीमती र छोराछोरी पालेका छन् । छोरोले स्काभेटर चलाउन थालेपछि थोरै भएपनि उनलाई घरव्यवहारमा सहयोग मिलेको छ । बाख्रा र कुखुरा पाल्न श्रीमतीले उनलाई सघाएकी छिन् । सानैमा भागी विहे गरेकी छोरीले एक वर्षमै जण्डिसका कारण श्रीमान् गुमाउनु पर्दा पीडाबोध गर्दै थिए धनबहादुर । अहिले छोरी माइतमै छिन् । धनबहादुरका बाबा ६८ वर्ष र आमा ६७ वर्ष पुगिन् । आमा सुस्तमनस्थितिकी छिन् ।

धनबहादुरले गाउँमै बसेर समाजसेवा गरेका छन् । गाउँकै ज्ञानोदय माविको विद्यालय व्यवस्थापन समितिको अध्यक्ष भएर आफूले पूरा पढ्न नपाए पनि गाउँले विद्यार्थीको भविष्यका निम्ति दिनरात सहयोग गरिरहेका छन् । त्यसैगरी रानीढुंगा सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहको अध्यक्ष भएर वन,वातावरण र जैविक विधिता संरक्षणमा टेवा पुराएका छन्।

गाउँमा रमाउँदै,गाउँमै कमाउँदै आएका धनबहादुर घर्तिमगरले गाउँकै सेवा गर्दै आएका छन् । तन्दुरुस्त छन् । स्वस्थ छन् । कर्मशील छन् । सबैका लागि उदाहरणीय समेत रहेका धनबहादुरले गाउँकै माटोमा सुगन्ध महसुस् गरेका छन् । गाउँकै विकासमा तल्लीन भएका छन् । बाँचुञ्जेल गाउँमै बसेर,गाउँ र गाउँलेहरुको सेवा गर्ने अठोट लिएका छन् ।

उनीजस्तै सोच,मनमा अठोट लिने गाउँलेहरु हुने हो भने आज गाउँ रित्तिनै थिएन । गाउँमै विकासका लहर आउँथे होला । गाउँलेहरुका मुहार थप उज्याला हुने थिए कि !