गुल्मी कारागारमा क्षमताभन्दा चार गुणा बढी कैदीबन्दी

टोपलाल अर्याल, गुल्मी: क्षमताभन्दा चार गुणा बढी कैदीबन्दी हुँदा पनि सरकारले गुल्मी कारागार सुधारको प्रयास गर्न सकेको छैन । ०२४ मा स्थापना भएको कारागार ०७२ को भूकम्पले भवन चिरा-चिरा परेको छ । २५ जना क्षमता रहेको कारागारमा अहिले एक सय दुईजना कैदीबन्दी छन् । जसकारण त्यहाँ रहेका कैदीको अवस्था निकै कष्टकर बनेको छ ।

संवेदनशील क्षेत्र मानिने कारागारको भौतिक संरचना निर्माण सरकारको प्राथमिकतामा पर्नुपर्ने हो । तर, सरकारको प्राथमिकता नपर्दा ५६ वर्षे पुरानो सानो र साँघुरो भवनमा कैदीबन्दीले अमानवीय दैनिकी बिताइरहेका छन् । कारागारमा ९३ जना पुरुष, एक आश्रित बालिकासहित आठ महिला छन् ।

पुरुषहरू एउटा कोठामा दुई तहमा सुत्दै आएका छन् । दैनिक संख्या वृद्धि हुँदै गएकाले सुत्न, खान, शौचालय प्रयोग गर्न पालो कुर्ने अवस्था आएको चौकीदार हरि थापाले गुनासो गरे । उनले आफूहरूको मानव अधिकारको विषयमा राज्यले बेवास्ता गरेको बताए । ‘क्षमताभन्दा चार गुणा बढी मान्छे भइसके । खुट्टा पसारेर सुत्ने ठाउँ छैन,’ उनले भने, ‘दुःखभित्र पनि सुख खोजेर बाँचेका छौँ ।’

कारागारका अधिकांश कैदीबन्दीले हस्तकलाका सामग्री उत्पादन गरेका छन् । तर, संरचनाका कारण व्यवस्थापनमा मुस्किल परिरहेको छ । त्यसबाहेक समयमै फैसला नहुने, फैसला नक्कल र कैदी पुर्जी समयमै नआउने समस्या रहेको थापाले बताए । पर्याप्त भौतिक संरचना नहुँदा सबै कसुरका कैदी एकै ठाउँमा बस्न विवश छन् ।

महिलाले प्याडसमेत पाउँदैनन्

गुल्मी कारागारमा एक आश्रित बालिकासहित आठजना महिला छन् । पुरुषको तुलनामा महिलालाई शारीरिक समस्या बढी हुन्छ । तर, सरकारले महिला कैदीबन्दीलाई महिनावारी हुँदा पनि सेनेटरी प्याडसमेत नदिने गरेको कैदी शान्ता पुनले गुनासो गरिन् । उनले कारागारमा पर्याप्त पानी नहुँदा महिनावारीका वेला सरसफाइ राम्रोसँग गर्न नसकेको बताइन् । पर्याप्त संरचना नभएका कारण भेटघाटमा समेत महिलामाथि विभेद भइरहेको उनको भनाइ छ । महिला कैदीले आफन्त भेटघाट गर्न एक दिन मात्रै पाएको पुनले बताइन् ।

कारागारका निमित्त प्रमुख रेश्मीराज पन्थीले भौतिक संरचना र सुरक्षाका कारण महिलालाई पुरुषसरह भेटघाट गराउन नसकिएको बताए । उनले संरचना बने सबै समस्या समाधान हुने भएकाले सरकारले यसबारे सोच्नुपर्ने बताए ।

तीन वर्षपछि स्वास्थ्यकर्मी उपस्थित

गुल्मी कारागारमा स्वास्थ्यकर्मी नहुँदा कैदीबन्दीलाई परेको प्रभावबारे नयाँ पत्रिकामा निरन्तर समाचार प्रकाशन हुँदै आएको छ । गुल्मी कारागारमा तीन वर्षपछि सिनियर अहेव प्रकाशचन्द्र घिमिरे आफ्नो दरबन्दीमा हाजिर भएको जिल्ला प्रशासन कार्यालय गुल्मीका सूचना अधिकारी हरिप्रसाद गैरेले जानकारी दिए ।

उनी १६ साउनबाट कार्यालयमा उपस्थित भएर कामकाज सुरु गरेका छन् । गुल्मी कारागारमा सिनियर अहेवको दरबन्दी भए पनि दरबन्दीमा कार्यरत सिनियर अहेव घिमिरे ०७७ जेठदेखि स्वास्थ्य मन्त्रालयको काजमा रहेर काम गरिरहेका थिए । नयाँ पत्रिकामा समाचार प्रकाशित भएपछि तत्काल पत्राचार गरेर घिमिरेलाई दरबन्दीमा फिर्ता गराएको सूचना अधिकारी गैरेले बताए ।

कारागारमा दैनिक पाँच-सातजना कैदीबन्दी बिरामी पर्छन् । केही दीर्घरोगी पनि छन् । तर, उनीहरूलाई व्यवस्थित उपचार गराउन अस्पताल लैजाने जनशक्ति कारागारमा नभएको निमित्त कारागार प्रमुख पन्थीले बताए । गुल्मी कारागारमा अधिकृतसहित १० जनाको दरबन्दी छ । लामो समयदेखि कार्यालय प्रमुख अधिकृत छैनन् । अधिकृतसहित सहायक कम्प्युटर स्थायी छैनन् । अहिले कारागारमा स्थायी कर्मचारी एकजना सुब्बा, खरिदार, सिनियर अहेव र सहायक लेखापालसहित चारजना करारका कार्यालय सहयोगी छन् ।